Türkmenistan’ın Doğa Harikası: Karakum Çölü

Karakum Çölü, Orta Asya’nın en büyük vaha alanlarından biri olarak Türkmenistan topraklarının neredeyse 3/4’ünü kaplamaktadır. 

Çölün toplam alanı 350 bin metrekareden fazladır. Karakum, gezegendeki diğer çöller gibi seyrek nüfusludur. Ancak dünyadaki diğer çöllerden farklı olarak alan, bitki örtüsünün gür bir şekilde büyümesine izin veren sınırlı ancak yeterli yağışa sahiptir.

Türkmenistan’daki eski imparatorlukların kalıntıları, Hazar kıyı şeridinin yakınındaki antik Tethys Denizi ile Karakum Çölü’nün büyüleyici atmosferi ziyaretçileri kendine çekmektedir. Tam kalbinde ise Cehennem Kapısı gibi bir krateri barındıran Karakum Çölü tüm bu özellikleriyle yerli ve yabancı turistler tarafından yoğun ilgi görmektedir.

İsmini Kumunun Renginden Alan Karakum Çölü

Karakum Çölü adının kökeni de dair birçok tartışma bulunmaktadır. İlk rivayet isminin kumunun renginden geldiği yönündedir. Rengi tam siyah olmasa da genellikle öyleymiş gibi görünmektedir. Kumlar öğle güneşinin altında sarı, bulutlu bir günde gri ve gün batımında ise kırmızımsı görünmektedir. Çöl bugün Hazar Denizi’nden Pamir eteklerine ve Amu Darya’dan Kopet Dağ sırtına kadar uzanmaktadır.

Çölün ismi ile ilgili yerel halktan bazı kişiler Türkmence hem de Rusçada kara kelimesinin ikinci bir anlamı olduğunu iddia etmektedir. Kasvetli, ağır, zor anlamlarına da gelmekte olan Karakum kelimesi, çölün sert doğal koşulları nedeniyle içinde yaşayan insanlara zorluklar getirdiği için bu şekilde anılmaktadır.

Karakum Çölü’nün siyah kumları, bir zamanlar Hazar havzasını ele geçirmiş olan Türkmen köle akıncılarının alanı olarak bilinmektedir. Zira 800 yıl önce Türkmenistan ticaret dünyasının merkezindeki İpek Yolu’na hâkim bir konumda bulunmasıyla önem kazanan bir yer olmuştur. Fakat daha sonra bu gruplar dağıtılmıştır. Bugün kertenkelelerin saklanmak için koşturdukları, develerin dikenli çöl çalılarını kemirdikleri uçsuz bucaksız kum tepelerinin üzerinde güneşin batışını izlemek isteyenlerin akınına uğrayan bir yer haline gelmiştir.

Karakum Çölü’nün İlgi Çekici Yapısı

Bilim adamları, bitki örtüsü, jeolojik yapı ve toprak özelliklerini dikkate alarak Karakum Çölü’nü Zaunguz, Orta ve Güneydoğu olmak üzere 3 bölgeye ayırmıştır. Zaunguz bölgesi Karakum Çölü’nde bir milyon yıl önce ortaya çıkmıştır. Bu, bölgenin en eski ve en yüksek kısmı olarak diğer iki bölümden 40-50 metre daha yüksektir. Buradaki yeraltı suyu çoğunlukla tuzludur. Bu nedenle bölgede meralar yoğun olarak kullanılmamaktadır. Bu bölgenin iklimi Karakum Çölü’nün geri kalanından daha şiddetlidir. Kuzeybatıda, Batı Uzboy’un nispeten iyi korunmuş dolambaçlı antik bir kanal, güneyde gizemli Unguz çöküntüleri ile sınırlanmıştır.

Karakum Çölü Orta ve Güneydoğu bölümleri genellikle alçaktır. Aralarındaki sınır, geleneksel olarak Tejen-Türkmenabat demiryolu hattı boyunca çizilmiştir. Yüzey yapısı açısından, bu bölümlerin her ikisi de Zaunguzie’den daha düzdür. Bu durum, daha zengin ve yıl boyu devam eden meraların yanı sıra birçok tatlı su kuyusunun da ortaya çıkmasına ortam sağlamıştır. Aynı zamanda büyük şehirlere yakınlığı, daha çok ziyaret edilmesine de olanak sunmaktadır.

Karakum Çölü’nde halen deve otlatan çobanları görmek mümkündür. Burada yerel halk arasında erkekler genellikle ulusal kıyafetler giymektedir. “Telpek” adı verilen geniş pantolon ve uzun bir elbise hem yazın hem de kışın kişiyi dış etkilerden iyi bir biçimde korumaktadır.

Karakum Çölü’nün asıl cazibe merkezi ise Cehennem Kapısı ismi verilen ve sürekli yanan dev bir doğal gaz krateridir. Krater turistler için oldukça ilgi çekici olmasının yanı sıra son beş yılda 50.000’den fazla kişi burayı ziyaret etmektedir. Çevredeki bölge, çöl tutkunları için de ayrıca popülerdir.

Uçsuz Bucaksız Karakum Çölü’nü Gezeceklere Detaylar

Karakum Çölü uçsuz bucaksız gibi gözükmekte ve yakınında hemen hemen hiçbir yerleşim yeri bulunmamaktadır. Sadece birkaç küçük köy vardır. Bunlardan biri olan Erbent Köyü, ziyaretçilere geleneksel lezzetler sunan birkaç tezgâha sahiptir. Çölün içinden geçen ana yol boyunca birkaç küçük köy daha var olsa da bu köylerde sadece temel ihtiyaçlar giderilebilmektedir. Karakum Çölü’nün cazibe merkezi olan Cehennem Kapısı’na en yakın yerleşim Darvaza adlı küçük bir köydür.

Karakum Çölü’nü ziyaret etmek için en iyi zaman ilkbahar ve sonbahar mevsimleridir. Zira yaz aylarında artan sıcaklık sebebi ile gezmek zor olabilmektedir. Çöldeki cazibe merkezlerinin hepsini görmek ise yaklaşık 1- 2 günü bulabilmektedir. Yılın herhangi bir zamanı bu doğal güzelliği hiçbir ücret ödenmeden ziyaret etmek mümkündür. Karakum Çölü sadece Asya’da değil, genel olarak Dünya’da benzersizdir. Bu özelliği ile Türkmenistan gezisinin olmazsa olmaz durakları arasındadır.