Tarihin Yıpratıcılığına Rağmen Ayakta Kalmayı Başaran: Propylon

Propylon kelimesi, Yunan dilinde “kapıdan önce” ve “kapı binası” anlamlarına gelmektedir. Mevzubahis yapı, sözcüğün çoğul hali olan “Propylaia” adıyla da tanınmaktadır. Büyük Antik Çağ yapılarının giriş bölümünde konumlandırılan anıtsal kapı olarak işlev görmektedir. Arkaik dönemde ilk örneklerini gördüğümüz Propylon, kompleks yapılar ve kutsal alanların giriş bölümlerinde karşımıza çıkmaktadır. Bu yapılarda asıl girişin ön ve arkasında sütun sıraları yer alırken, iç ve dış mekanlardan oluşan Propylon’un bazı örneklerinde birden fazla geçişe imkân sağladığı da görülmektedir.

Eski Yunan zamanlarında her şehir bir akropolise sahip olmasına rağmen en popüler örneğinin Atina Akropolisi olması gibi, propylonların da en ünlüsü tipik bir örnek olarak Atina Akropolisi’nin giriş kapısında yer almaktadır.

Propylon’ların (Propylaia) Tarihi Geçmişi

İlk propylon, Akropolis’in Athena’ya adanmış bir sığınak haline gelmesiyle birlikte Peisistratos tarafından inşa ettirilmiştir. Bu gelişmeden sonra bu türde yapılan tüm yapılar tarihi süreç boyunca “Propylon” olarak isimlendirilmiştir. Bu yapıların yalnızca bir giriş görevi gördüğünü söylemek oldukça yetersiz olacaktır. Boyut ve mimari özellikler açısından oldukça önemli bir yere sahip olan propylonlar, Atina Akropolisi üzerinden örnek vermek gerekirse, turistler tarafından en az içerideki herhangi bir kalıntı kadar ilgi ve değer görmektedir. Ayrıca yapı özellikleri göz önüne alındığında propylonları yalnızca bir kapı ya da geçit olarak değil, bir kapı binası olarak görmek daha sağlıklı olacaktır.

Arkaik dönemde bu süreç, Yunanistan tarihinde MÖ 8. yüzyılda Yunan Karanlık Çağı dolaylarında MÖ. 480 yılında ikinci Pers saldırısına kadar sürdüğü varsayılan dönem olarak bilinmektedir. Bu zaman diliminde, Propylon’un arka kanatlarında kapı kanatları mevcuttur ve yalnızca 4 adet sütunu olan, görece daha minimal bir yapı halindedir. Perikles hakimiyetinde klasik döneme bakıldığında, klasik üslubun başlangıcıyla birlikte yönünün değiştiğini ve büyütülerek 6 adet sütuna sahip bir yapı haline geldiği gözlemlenmektedir. 

İç kısımda büyük bir değişiklik meydana gelmemekle birlikte yapı, simetrik olarak planlanmıştır. Yine bu süreçte yapılan 2 adet dor sütunlu odanın işlevi halen gizemini korumaktadır. Ön ve arka tarafta toplamda 12 adet Dor tarzı sütun da yer almaktadır. İç kısımda yer alan, karşılıklı konumlandırılmış toplamda 6 adet sütun ise İon düzeni ile karşımıza çıkmaktadır. Ayrıca belirtmek gerekir ki mevzubahis dönemde böyle bir yapının nasıl inşa edildiği de hala merak konusudur.

Yukarıda belirtildiği üzere farklı zamanlarda inşa edilen örneklerinin bazılarında birden fazla geçişe imkan sağlayan farklı girişler mevcut olsa da Atina Akropolisi’nin girişinde yer alan Propylon aracılığıyla, kaçış kapıları hariç tek giriş çıkışın bu bölümden yapılabildiği, bölgeyi daha önce ziyaret etmiş turistler tarafından belirtilmiştir. Şehrin her yerinden görülebilen Propylon 437 ve 432 yılları arasında, Pers savaşları sebebiyle zarar gören Atina Akropolü’nü yeniden inşa etme amacıyla Perikles tarafından ünlü Atinalı mimar Mnesikles ve yardımcısı İktinos’a yaptırılmıştır. 

Bununla birlikte yapı 1656 Beşinci Osmanlı - Venedik Savaşı ve sonrasında Osmanlı işgaliyle birlikte oldukça ciddi boyutta hasar görmüştür. Lakin Propylon’un inşası, 431 yılında Atina ve Sparta arasında baş gösteren Peloponnesos Savaşı sebebiyle tamamen bitirilememiştir fakat günümüze kalan yapı aracılığıyla hatlarını belirlemek oldukça kolaydır. Ayrıca görkeminden hiçbir şey kaybetmediğine çıplak gözlerle tanık olma fırsatı farklı bir tecrübeye kapı açacaktır.

Propylon’u Ziyaret Edecek Kişiler için Önemli Bilgiler ve Tavsiyeler

Propylon, Atina Akropolü’nün anıtsal girişidir. Bu sebeple, Atina Akropolisi’ne giriş yapılırken ödenen ücret geçerlidir. Akropolis’e giriş ücreti, sesli rehber vb. gibi bilete ek hizmetlerle değişebilmekle birlikte yaklaşık 20 Euro dolaylarındadır. Propylon’a giriş için ayrı olarak herhangi bir ücret talep edilmemektedir.

Propylon her ne kadar yalnızca giriş bölgesinde bulunan yapıyı işaret etse, bu yapının etrafı da, devamında yer alan Atina Akropolis’i gibi, yer yer taşlı ve bozuk bir yapıya sahiptir. Burada engelli ya da bebek arabası kullanmak mümkün olmayacaktır. Mermer ve kraker basamaklar son derece kaygan olduğu için bu alanlarda dikkatli yürümek ve uygun bir spor ayakkabıyla gitmek faydalı olacaktır. 

Bölge her mevsim ziyaret edilebilmektedir fakat turistler genel olarak yaz ayını tercih etmekte ve bu esnada kimi zaman sıcaklık çok yüksek seviyelere ulaşmaktadır. Bu yüzden hava ve yürüyüş koşullarına uygun bir kıyafet giymek hayati önem taşımaktadır. Ayrıca bölge her daim kalabalık olması sebebiyle, burada bulunan güvenlik görevlileri ziyaretçilerin hareketliliğini sürdürmekle yükümlüdür. Bu sebeple bölgede fotoğraf çekmek neredeyse hiç uygun değildir. Kalabalıktan hoşlanmayan ve Propylon’a özel olarak ilgi duyan kişiler için bölgeye Akropol’ün açılış saatinden önce gelmeleri tavsiye edilmektedir.

Yunanistan’da bulunan Atina Akropolisi’nin giriş kapısında konumlanmış devasa ve görkemli Propylon, özellikle merdivenlerine çıkıldığında sunduğu gün batımı manzarasıyla geçmişten günümüze turistlerin ilgisini çekmektedir. Bu sebeple ziyaretin bitiş saatinin kesinlikle günbatımına denk getirilmesi tavsiye edilmektedir. Bu merdivenlerden yukarı çıkarken sağ tarafa bakanlar, Athena Nike Tapınağı’nı görebilmektedir. Ayrıca Akropolis yerinde Dionysos Tiyatrosu, Herodes Odeon Atticus Tiyatrosu ve Akropolis Tepesi’nde, Parthenon’u çevreleyen alanda ise Athena Nike Tapınağı’nı ve Erechtheion’u görmek mümkündür.